พระขันทกุมาร หรือที่ชาวบาหลีเรียกขานว่า ซังฮฺยัง กุมารา (Sang Hyang Kumara) และ บาตารา กุมารา (Batara Kumara) ในคติบาหลีทรงเป็นโอรสองค์หนึ่งในองค์ ซังฮฺยัง ซีวา หรือ บาตารา กูรู (Sang Hyang Siwa/Batara Guru) ผู้เป็นใหญ่ในสรวงสวรรค์ ทรงเป็นพระอนุชาในองค์ซังฮฺยัง กานา (Sang Hyang Gana)(พระคเณศ) และ ซังฮฺยัง กาลา (Sang Hyang Kala)(พระกาล) ทรงเป็นเทพผู้คุ้มครองเด็กๆ และทรงความเยาว์วัยอยู่เสมอด้วยพรจากพระบิดา
ในบาหลีได้กล่าวถึงตำนานของ ซังฮฺยัง กุมารา อย่างพิสดารไว้ว่า ทรงถือกำเนิดขึ้นในวันตุมเปะก์ วายัง (Tumpek Wayang) อันถือเป็นวันอวมงคลในปฏิทินบาหลี (เรื่องระบบปฏิทินบาหลีค่อนข้างซับซ้อนมาก จึงขอละการลงลายละเอียด) เชื่อว่า ในวันนี้องค์ ซังฮฺยัง ซีวอ ทรงประทานพรให้ ซังฮฺยัง กาลา ซึ่งเป็นเทพอสูรที่หิวโหยอยู่เสมอ สามารถกินเด็กที่เกิดในวันตุมเปะก์ วายัง และทุกสรรพชีวิตที่เห็นช่วงเที่ยงวันของตุมเปะก์ วายังได้
ปรากฏว่า ซังฮฺยัง กุมารา อุบัติขึ้นในวันนี้ และในช่วงเที่ยงวัน บาตารา กาลา ก็ได้ตามไล่ลาอนุชาของตน ด้วยความหิวกระหาย เมื่อได้แลเห็นดังนั้น เดวา ซีวา พร้อมทั้ง เดวี อุมา จึงปรากฏองค์ขึ้นเข้าห้าม บาตารา กาลา ปรากฏว่า ซังฮฺยัง กาลา จะกินพระบิดา และพระมารดาของตนด้วย เพราะปรากฏองค์ขึ้นในช่วงเวลาดังกล่าว ซังฮฺยัง ซีวา ทรงยินยอมที่จะถูกกลืนกิน แต่มีข้อแม้ว่า ซังฮฺยัง กาลา จะต้องตอบคำถามตนให้ได้ ซึ่งองค์พระกาลทรงตอบไม่ได้ และดวงตะวันได้คล้อยไปยังทิศตะวันตกแล้ว องค์กาลา จึงจับองค์ศิวเทพ และเทวีอุมากินเป็นอาหารมิได้ ถึงกระนั้นองค์กาลา ก็ยังตามไล่พระกุมารอยู่
พระกุมารา ทรงวิ่งไปทุกทิศ ทรงวิ่งเข้าไปซ่อนตามบ้านผู้คน จนได้เข้าไปซ่อนในบ้านของคณะผู้เล่นวายัง กูลิต (Wayang Kulit) หรือ หุ่นเงา (หนังตะลุงอินโดฯ) ซึ่งกำลังประกอบพิธีจัดถวายเครื่องเซ่นไหว้สิ่งศักดิ์สิทธิ์อยู่ องค์บาตารา กาลา ได้ตามเข้าไป ด้วยความหิวโหยจึงเข้าไปเสวยเครื่องเซ่นไหว้เหล่านั้นหมด เหล่าคณะคนเล่นหุ่นเงาจึงขอแลกเปลี่ยนเครื่องเซ่นเหล่านั้น กับองค์เดวา กุมารา เว้นแต่ ซังฮฺยัง กาลา จะทรงคายเครื่องเซ่นเหล่านั้นออกมา ซึ่งองค์กาลาทำไม่ได้ จึงทรงยินยอมที่จะไม่ไล่กลืนกินองค์ ซังฮฺยัง กุมารา อีก
ในวันตุมเปะก์ วายังนี้เอง ชาวบาหลีจึงจัดพิธีขับไล่สิ่งไม่ดี พร้อมทั้งแสดงหนังตะลุงเรื่องราวระหว่างซังฮฺยัง กาลา และซังฮฺยัง กุมารานี้.
เรียบเรียงนำเสนอโดย Guy Utomo
(กิตติกร อินทรักษา)
ภาพประกอบ: ซังฮฺยัง ซีวา ทรงโอบอุ้ม ซังฮฺยัง กุมารา ไว้บนพระอุระ เคียงข้างด้วย ซังฮฺยัง กานา และ เดวี อุมา
